Είναι γεγονός ότι δεν είναι απλή υπόθεση να χτίσει κανείς ένα επιτυχημένο έργο ελεύθερου λογισμικού. Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει σαν maintainer είναι πολλών μορφών και εμφανίζονται σε διαφορετικές στιγμές, ενώ αρκετές από αυτές σε εκπλήσσουν. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που ίσως 9 στα 10 έργα ελεύθερου λογισμικού αποτυγχάνουν — είτε αυτό είναι από εγκατάλειψη των developers, αδιαφορία από τους χρήστες, έλευση ενός καλύτερου ανταγωνιστή, ή κάτι άλλο. Το ερώτημα είναι, φυσικά, δεδομένων αυτών, ποια είναι τα σημαντικότερα βήματα που πρέπει να ακολουθήσει ένας developer για να κάνει το έργο του να πετύχει;

Μια βασική αρχή που πρέπει να ακολουθεί ένας open source maintainer σε όλη τη διάρκεια του έργου του, και ειδικά στα πρώτα βήματα, είναι το KISS: Keep it simple, stupid. Με προεκτάσεις μέχρι τη φιλοσοφική αρχής του “Ξυραφιού του Όκαμ”, η κλασική αυτή σχεδιαστική αρχή του UNIX είναι βέβαιο ότι θα βοηθήσει ένα έργο να αναπτυχθεί σταθερά. Αν υπάρχει κάποιο υπάρχον έργο που μπορεί να βελτιωθεί με νέα χαρακτηριστικά, πιθανώς να αξίζει περισσότερο μια τέτοια προσέγγιση παρά μια επανεφεύρεση του τροχού.

Ίσως το καλύτερο σημείο να ξεκινήσει κανείς είναι να καταλάβει τη φύση της ανάπτυξης κώδικα ελεύθερου λογισμικού. Η πεμπτουσία του συστήματος αυτού είναι να αρέσει σε άλλους developers να συχνάζουν στο έργο. Ίσως το σημαντικότερο έργο που έχει να κάνει ο maintainer είναι να καταλαβαίνει τα κίνητρα τους, τι τους παρακινεί και γιατί βρίσκουν το δικό του έργο σούπερ. Να φροντίζει να συνεχίσουν να υπάρχουν ενδιαφέροντα προβλήματα να λυθούν, ή a la Eric Raymond, να υπάρχουν πάντα “itches to be scratched”. Όπως μου είχε πει μια φορά ο Max Spevack, πρώην Fedora Project Leader, όταν τον ρώτησα ποιος νιώθει ότι είναι ο στόχος της δουλειάς του, “ο ρόλος του leader είναι να μετακινεί εμπόδια ούτως ώστε εσύ, ο developer, να μπορείς να δημιουργείς ελεύθερα”.

Ένα σημαντικό πρώτο βήμα είναι το αρχείο README. Ένα καλό τέτοιο αρχείο δηλώνει τον σκοπό του έργου (mission statement), τους στόχους και τα use cases. Αρκετές φορές καλό είναι να αναφέρεται και το τι δεν είναι το έργο (ξανά το KISS). Δεδομένου του ότι ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση του έργου είναι αυξήσει τον αριθμό των developers, η σημασία του αρχείου αυτού είναι μάλλον μεγάλη. Σε έναν ιδανικό κόσμο θα υπάρχουν σχέδια υλοποίησης και roadmap, αλλά η αλήθεια να λέγεται, το αρχείο δε χρειάζεται να είναι απόλυτα πλήρες από την αρχή.

Η επιλογή άδειας χρήσης (αρχείο LICENCE ή COPYING) είναι επίσης κάτι σημαντικό, αφού μπορεί να επηρεάσει τη συνδεσιμότητα του έργου με άλλα έργα και βιβλιοθήκες, ενώ δεν είναι εύκολο να αλλάξει στην πορεία. Ευτυχώς έχουμε στη διάθεση μας τις 5-6 σημαντικότερες άδειες που λογικά καλύπτουν το 99% των νέων έργων.

Με αυτά τα δύο — και προαιρετικά ίσως κάποιο βασικό, μίνιμαλ κώδικα — το freshmeat ή το sourceforge είναι ό,τι καλύτερο για ένα πρώτο “σπίτι” για το έργο και τις λύσεις που προτείνει. Μια mailing list (παρέχεται είτε από το sf, είτε πάμε σε Google groups, κλπ) και ένα URL για περισσότερες πληροφορίες, είναι ό,τι χρειαζόμαστε για την δημοσιοποίηση. Συνεχίζοντας την υιοθέτηση ιστορικά νευραλγικής σημασίας αρχών του UNIX, έτσι κι εμείς θα ακολουθήσουμε το “release early, release often”: όσο πιο νωρίς το ανακοινώσουμε τόσο πιο ποιοτικός θα είναι ο κώδικας μας, αλλά και τόσο πιο γρήγορα θα έρθουν τα άτομα στην παρέα (the more, the merrier), τα σχόλια, το testing, και (ας ελπίσουμε όχι στη δική μας περίπτωση) σύνδεσμοι σε άλλα έργα που κάνουν ακριβώς το ίδιο που θέλουμε. Με αυτά υπόψιν, στέλνουμε ένα μικρό email σε σχετικές ομάδες συζητήσεων που θα έχουν lurkers που μπορεί να ενδιαφέρονται στο έργο: στόχος μας, ξανά, είναι οι developers (κι όχι οι χρήστες).

Αυτό ήταν. Φυτεύουμε το σπόρο αυτό και ρόλος μας είναι να βοηθήσουμε το έργο να εξελιχτεί σε ένα ζωντανό οργανισμό. Από αυτό το σημείο και μετά, στους ρόλους του maintainer είναι κι αυτός του στοργικού κηπουρού, του ποιμένα και πατέρα.

Μύηση παιδιών στη θρησκία και στις λειτουργίες του Τζαμιού
Κωσταντινούπολη 2008 (GUADEC ’08)

(Το κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στην τακτική στήλη του συγγραφέα στο ελληνικό Linux Format, τεύχος Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου 2008.)

Εφτασα καθυστερημένα στη συνάντηση (άτιμη Αθήνα!). Ηταν ήδη εκεί καμιά δεκαριά άτομα, όλοι χαμογελαστοί και ευδιάθετοι. Κάποιοι είναι ενεργοί συντελεστές σε έργα ελεύθερου λογισμικού, κάποιοι άλλοι γράφουν τακτικά στο planet.ellak.gr, άλλοι είναι προγραμματιστές και άλλοι γιατροί, μέχρι και τεχνικοί ύπνου.

Βλέποντάς μας να συζητάμε δυνατά και να γελάμε, κάποιος τρίτος θα ορκιζόταν ότι είμαστε χρόνια παρέα ή συνεργάτες στο ίδιο γραφείο από καιρό. Θα του φαινόταν απίθανο ότι τόσα άτομα, τα οποία δεν είχαν συναντηθεί ποτέ στη ζωή τους πριν, θα το “έληγαν” περισσότερες από έξι ώρες μετά.

Το σενάριο το έζησα αρκετές φορές τον τελευταίο χρόνο. Πρώτα ήταν το συνέδριο FOSDEM στις Βρυξέλλες, όπου γνώρισα τόσο πολύ κόσμο, ώστε όταν γνωριζόμουν με ένα άτομο, δεν θυμόμουν αν είχαμε συστηθεί την προηγούμενη ημέρα ή όχι. Λίγο αργότερα, ήρθε το Red Hat Summit στο San Diego της Καλιφόρνια, όπου γνωριστήκαμε από κοντά με την παρέα των core χακεράδων του Fedora. Και πριν ένα-δύο μήνες ήταν η GUADEC στο Birmingham, όπου τρώγαμε ινδικά με GNOME-gurus και χτυπούσαμε μπίρες, ακούγοντας ιστορίες από όλες τις μεριές της Γης.

Το πιο όμορφο με αυτές τις συναντήσεις είναι ότι νιώθει κανείς να υπάρχει κάτι κοινό στην ατμόσφαιρα, που μοιράζονται όλοι. Δεν είναι κάτι που ψάχνουμε να βρούμε. Απλώς το καταλαβαίνεις, το νιώθεις κοιτώντας γύρω σου. Δεν είναι ο ανοιχτός κώδικας ή οι άδειες χρήσης, ούτε τα κοινά εργαλεία. Είναι η κουλτούρα. Το καταλαβαίνεις όταν παίζεις σε ένα μπαράκι επιτραπέζια geek παιχνίδια με το δημιουργό του Cairo. Οταν γελά όλο το αμφιθέατρο με μια διαφάνεια που έχει τη σειρά αριθμών 0.0.1, 0.0.2, 0.4, 0.99, 0.999.

Είναι το πάθος. Το βλέπεις όταν ακούς το συντηρητή του gstreamer να μιλάει με όρεξη και ενθουσιασμό για το έργο του και σκέφτεσαι “ο τύπος είναι απίστευτος!”. Οταν είσαι στο “λόμπι” του ξενοδοχείου του συνεδρίου στις 11:00 το βράδυ, το οποίο είναι γεμάτο μανιακούς που θέλουν δίκτυο εδώ και τώρα. Οταν ξεκινάς flame war με θέα την Ακρόπολη, το οποίο σε οδηγεί τρία τέταρτα μετά με πολύ περισσότερες γνώσεις σε ένα τσούγκρισμα ποτηριών και ένα “στην υγειά μας!”.

Είναι οι δεσμοί. Οταν είναι πιο σημαντικό να καταφέρουμε μαζί να πάρουμε κονσόλα σε ένα δανεικό κινητό τηλέφωνο, παρά να έχουμε ξεχωριστά από ένα δικό μας. Οταν η κυριότερη συζήτηση σε μια συνάντηση Eλλήνων opensource-άδων είναι για το πώς να μειώσουμε τον κατακερματισμό και να εστιάσουμε την προσοχή μας στο κοινό έδαφος, την αμοιβαία συνεισφορά και τη συνεργασία μας.

Και όταν το σκεφτεί καλά κάποιος, παρατηρεί ότι τις περισσότερες φορές έχουμε πολύ περισσότερα κοινά παρά διαφορές. Κι ακόμη κι αν υπάρξει κάποια διαφωνία, ο σεβασμός στη δουλειά που κάνει ο καθένας, κάνει τους άλλους να αποδέχονται την άποψή του ως ίσης, αν όχι ως βαρύτερης σημασίας.

Η πεμπτουσία του μοντέλου ανάπτυξης ελεύθερου λογισμικού (ή περιεχομένου γενικότερα) είναι η δυνατότητα να πάρει κάποιος τον πηγαίο κώδικα και να συνεχίσει την ανάπτυξή του ξεχωριστά, το “forkability” δηλαδή. Ακριβώς αυτό το χαρακτηριστικό είναι που ωθεί τη συνεργασία όλων, το παραμέρισμα των διαφορών μας. Η ταυτόχρονη συνύπαρξη των “όλοι έχουν άπειρη εξουσία” και “κανείς δεν έχει καμία εξουσία”, γεννά μια ενδιαφέρουσα δυναμική, η οποία κάνει όλους μας να θέλουμε να δουλέψουμε μαζί και να συμβιβαζόμαστε όταν οι άλλοι έχουν δίκιο. Συναγωνιζόμαστε στη συνεργασία, γιατί αυτή η αρετή είναι που κάνει τα επιτυχημένα έργα ελεύθερου λογισμικού να ξεχωρίζουν.

Δεν είναι τυχαίο πως στα περισσότερα επιτυχημένα έργα ΕΛΛΑΚ διαφαίνεται ένας κοινός πυρήνας όλης αυτής της κουλτούρας. Ένα άτομο που καταλαβαίνει κι υιοθετεί αυτήν τη συμπεριφορά, μπορεί να ταξιδέψει μακριά στον κόσμο του ελεύθερου λογισμικού, συμμετέχοντας αποδοτικά σε κάθε κοινότητα που συναντά στο δρόμο του.

Και πάνω απ’ όλα, δουλεύοντας σε πετυχημένα έργα ελεύθερου λογισμικού περνάει καλά και αυτό είναι που τελικώς κάνει το όλο σύστημα να δουλεύει και να προχωρά μπροστά.

Πηγή φωτό: doviende

(Το κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στο ελληνικό Linux Format, τεύχος Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου 2007.)

Αυτό εκ πρώτης όψεως μπορεί να μη σημαίνει πολλά (για αρκετούς, ίσως, από όλες τις όψεις, να μη σημαίνει τίποτε). Παρόλα αυτά, ως συντελεστές του έργου Fedora, πιστεύουμε ότι το Fedora 7 είναι ίσως η σημαντικότερη κυκλοφορία που έχουμε κάνει μέχρι σήμερα τόσο για την κοινότητά μας όσο και για τη γενικότερη κοινότητα ελεύθερου λογισμικού. Ο λόγος είναι ότι η διανομή μας είναι πιο ανοιχτή από ποτέ και δίνει τη δυνατότητα σε πολύ μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων να συμμετάσχουν σε αυτή, να τη βελτιώσουν και να χτίσουν πάνω στις τεχνολογίες της.

Η φράση «διανομή Linux» αναφέρεται συνήθως σε ένα σύνολο από πακέτα λογισμικού, τα οποία λειτουργούν μαζί ως ένα ενιαίο λειτουργικό σύστημα. Τα ΜΜΕ συνηθίζουν να εστιάζουν στα λειτουργικά χαρακτηριστικά μίας διανομής, όπως την έκδοση του πυρήνα, τις νέες λειτουργίες του περιβάλλοντος επιφάνειας εργασίας, και τα εργαλεία που προσφέρει.

Η σημασία μίας «διανομής», όμως, περιλαμβάνει πολλές επιπλέον πτυχές. Εχει σημασία, για παράδειγμα, το μοντέλο διακυβέρνησης του όλου έργου της διανομής, ο τρόπος που λαμβάνονται οι αποφάσεις, η οργάνωση της κοινότητας, τα κανάλια επικοινωνίας, η τεκμηρίωση, και η υποστήριξη. Βλέπουμε την αξία της διανομής στο όλο σύστημα σύνθεσης της, και στην αλληλεπίδραση του συστήματος αυτού με άλλα περίπλοκα συστήματα, όπως την κοινότητα και τους χρήστες του. Το τελικό προϊόν έχει μεγάλη αξία, αλλά σημαντική αξία έχει και το μέσο παρασκευής του.

Ενα έργο ΕΛΛΑΚ, εκτός από το να διανέμει λογισμικό ανοιχτού κώδικα, είναι σημαντικό να χρησιμοποιεί ανοιχτές λειτουργίες σε όλα τα επίπεδα του. Ο λόγος είναι απλός: περισσότερες δυνατότητες και μεγαλύτερη προοπτική. Κάθε ανοιχτό μοντέλο έχει περισσότερες δυνατότητες από το αντίστοιχο κλειστό. Περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να συμβάλουν, να το διορθώσουν και να το βελτιώσουν. Η επιτυχία του ελεύθερου λογισμικού το έχει αποδείξει περίτρανα αυτό.

Μέχρι πρόσφατα, με τη λογική να διατηρείται ψηλά η ποιότητα της διανομής, η σύνθεση του Fedora δεν μπορούσε να γίνει εκτός του δικτύου της Red Hat. Η διανομή που κυκλοφορούσε ήταν μόνο το «Core» κομμάτι, το οποίο διαχειρίζονταν αποκλειστικά άτομα της εταιρείας. Ο διαχωρισμός μεταξύ «εσωτερικού» και «εξωτερικού» κύκλου παραγωγής ήταν ξεκάθαρο ότι περιόριζε τις δυνατότητες της διανομής.

Από την έκδοση 7, οι διαδικασίες σύνθεσης της διανομής του Fedora ανοίγουν τις πόρτες. Το αποθετήριο λογισμικού μεταφέρεται σε δημόσιο χώρο. Γράφεται ένα νέο, ανοικτό εργαλείο «ύφανσης» διανομής με δυνατότητες εκτέλεσης σε δημόσια συστήματα. Δίνεται η δυνατότητα σε άτομα της κοινότητας να διαχειρίζονται πακέτα που θα συμπεριλαμβάνονται στην τελική διανομή. Αμέσως, δημιουργούνται πολλές εκδοχές της διανομής, όπως μία Live εκδοχή, αλλά και μία εκδοχή με προεπιλεγμένη επιφάνεια εργασίας το KDE.

Με αυτή τη δυνατότητα, οι χρήστες, οι διαχειριστές συστημάτων, οι εταιρείες και άλλα έργα (όπως το OLPC), μπορούν να δημιουργήσουν τις δικές τους, προσαρμοσμένες εκδόσεις του Fedora και να τις διανείμουν όπως θέλουν. Σε όποιον δεν αρέσει το Fedora που διανέμουμε εμείς, μπορεί να προσθέσει τα δικά του πακέτα, να αφαιρέσει αυτά που δεν θέλει και εν τέλει να “μαγειρέψει” τη δική του εκδοχή και να τη μοιραστεί με τον υπόλοιπο κόσμο. Και γιατί να μην το ονομάσει Fedora, αν η σύνθεση αποτελείται από πακέτα του σύμπαντος του Fedora.

Ας ανθίσουν χίλιες νέες διανομές!

Προχωρώντας ακόμη ένα βήμα, μπορεί να βρει κάποιος το Revisor, μία γραφική εφαρμογή, η οποία κάνει το remixing παιχνιδάκι. Επιλέγει ο καθένας τι μέσο θέλει να δημιουργήσει (Live ή εγκαταστάσιμη ISO εικόνα για CD, DVD ή USB stick), ποια αποθετήρια θέλει να χρησιμοποιήσει, ποια πακέτα να συμπεριλάβει και, προαιρετικά, προχωρημένες ρυθμίσεις χρηστών, γλώσσας και ρυθμίσεων γραφικών. Μετά από μερικά κλικ, η προσωπική, προσαρμοσμένη διανομή σας είναι έτοιμη.

Αυτό που ευχόμαστε είναι τέτοιου είδους δυνατότητες να προσφερθούν και από άλλες διανομές. Επίσης, ο κώδικας των εργαλείων που χρησιμοποιούνται εσωτερικά στα έργα να είναι ελεύθερος, γιατί με αυτόν τον τρόπο ανοίγονται νέες δυνατότητες και όλη η κοινότητα ΕΛΛΑΚ μπορεί να χτίσει σε αυτά. Και τέλος, όλες οι λειτουργίες που έχουν σχέση με την κοινότητα να είναι ανοιχτές, γιατί με μία ανοιχτή φιλοσοφία ύφανσης ελεύθερου λογισμικού, κάθε έργο είναι ένα βήμα πιο κοντά στην ιδέα της Κοινότητας και του ελεύθερου λογισμικού και συνεπώς σε μία δοκιμασμένη συνταγή επιτυχίας.

Revisor: Μερικά κλικ και το ‘Fedora Papadopoulou’ σας είναι έτοιμο.

(Το κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στην τακτική στήλη του συγγραφέα στο ελληνικό Linux Format, τεύχος Ιουλίου-Αυγούστου 2007.)

Γιατί σαν χώρα υστερούμε τόσο πολύ στην ανάπτυξη ανοιχτού λογισμικού και τι πρέπει να γίνει για να αλλάξει αυτή η κατάσταση;

Όπως κάθε ερώτηση που δεν έχει μόνο μία απάντηση, έτσι και η παραπάνω αποτελεί μια καλή τροφή για σκέψη. Ποιοι είναι οι λόγοι που υστερούμε; Είμαστε μια χώρα με καλή ανάπτυξη, επαφή με τα τεχνολογικά δρώμενα και δεσμούς με χώρες τεχνολογικά πιο ανεπτυγμένες. Θα περίμενε κανείς να υπάρχει μια σεβαστή μάζα ανθρώπων που ασχολούνται ενεργά με την ανάπτυξη ελεύθερου λογισμικού. Σίγουρα μικρότερη (αθροιστικά αλλά και ως ποσοστό) από άλλες χώρες, αλλά τουλάχιστον, σεβαστή μάζα.

Η αλήθεια είναι ότι αρκετά από τα (ανέκδοτα) χαρακτηριστικά μας σαν Έλληνες δεν βοηθούν και πολύ στο όλο εγχείρημα: δεν έχουμε τη φήμη του πιο οργανωμένου λαού, διαθέτουμε μια τάση να μας φαίνεται πως άλλοι έχουν την ευθύνη για κάτι που θέλει διόρθωση, είμαστε λίγο επιφυλακτικοί στην ανάληψη πρωτοβουλιών και φυσικά, έχουμε μια ιδιαίτερη σχέση με το τρίπτυχο καφεδάκι – παρέα – ηρεμία. :-)

Στοχεύοντας στο δεύτερο σκέλος της ερώτησης, ας αναλύσουμε λίγο το σύστημα ανάπτυξης ελεύθερου λογισμικού. Στα περισσότερα έργα, κομπιουτερίστικα ή μη, διακρίνονται τρεις κύριες συνιστώσες που τα οδηγούν: οι κεντρικοί συντελεστές (core developers, maintainers, drivers), οι υπόλοιποι συντελεστές (contributors) και το κοινό (users, public).

Η αλήθεια είναι ότι η ανάπτυξη ελεύθερου λογισμικού (όπως και η οργάνωση ενός έργου εθελοντισμού γενικότερα) δεν είναι ένα ιδιαίτερα “εύκολο” πεδίο. Δεν υπάρχει εμπειρία σ’ αυτό το μοντέλο παραγωγής έργου και οι κύριοι “οδηγοί” της αγοράς δυσκολεύονται να το εννοήσουν. Επιπλέον, δεν αποτελεί μια in-house διαδικασία ανάπτυξης και κάθε έργο απαιτεί παράλληλα τη συντήρηση μιας υγιούς κοινότητας. Δεν είναι απλό, κι αυτό αποδεικνύεται, μεταξύ άλλων, από τη δυσκολία υιοθέτησης του μοντέλου από εταιρίες σαν τη Microsoft και την αδυναμία εγκαθίδρυσης μιας υγιούς σχέσης με τους πελάτες και την κοινότητα τους από εταιρίες σαν τη Oracle και τη Novell.

Ας φέρουμε στο μυαλό μας ένα άλλο μεγάλο και δύσκολο έργο εθελοντισμού, αυτό των Ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας. Τα χρόνια πριν τους Αγώνες υπήρχε μια ανησυχία για το αν θα πετύχει το έργο: το 2001, το 55% των Ελλήνων δήλωνε πως δεν ενδιαφέρεται να δηλώσει εθελοντής ενώ το 2003 το ποσοστό αυτό έφτασε μέχρι και 67.4%. Θυμάμαι, τότε που δήλωνα εθελοντής ο ίδιος, ένα έντονα αρνητικό κλίμα για τους Ολυμπιακούς με γκρίνιες και μια γενική απαισιοδοξία. Φίλοι που ενδιαφέρονταν με την ιδέα του Εθελοντισμού, έλεγαν πως δεν ξέρουν αν αξίζει να χάσουν το χρόνο τους από αυτά που είδαν στα ΜΜΕ για την οργάνωση των Αγώνων.

Παρόλα αυτά, ήρθαν οι Ολυμπιακοί, πέτυχαν τα μάλα και όλοι μιλούσαν για “ανεπανάληπτη κινητοποίηση και συμμετοχή εθελοντών”. Τι άλλαξε; Για μένα σαν νέος εθελοντής, η έκπληξη ήταν το έντυπο που μου στάλθηκε στο σπίτι και το πρώτο workshop, όπου και είδα ότι η εικόνα που είχα υπέρ διαστρεβλωμένη. Άψογη οργάνωση και προώθηση του έργου του εθελοντισμού. Όλα τα πρόσωπα που συναντούσαμε φιλικά, φιλόξενα και βοηθητικά. Ένιωθε κανείς ότι συντελεί σε κάτι ωραίο, σε κάτι μεγάλο, ότι ο κόπος του όχι μόνο δε θα πάει χαμένος αλλά θα ανταμειφθεί με καλές παρέες, ωραίες εμπειρίες και πλούσια συναισθήματα.

Μια κοινότητα για να ευημερήσει πρέπει να διαθέτει κάποια σημαντικά χαρακτηριστικά τα οποία να καλλιεργεί συνεχώς. Πρέπει καταρχάς οι τρεις της συνιστώσες να είναι γερές: να υπάρχουν τα έμπειρα και αφοσιωμένα μέλη, οι συντελεστές που ενδιαφέρονται και αγαπούν το έργο και ένα κοινό που επωφελείται από την προσφορά τους, ο στόχος. Πρέπει όλοι αυτοί να είναι ενωμένοι, ειδικά οι πρώτες δύο ομάδες, και να υπάρχει αμοιβαίος σεβασμός γιατί όλοι εξαρτώνται κι έχουν να μάθουν πράγματα από όλους. Πρέπει οι ομάδες συντελεστών να ανανεώνονται με νέα άτομα και ιδέες. Να υπάρχει πάθος, αγάπη και όραμα ούτως ώστε να νιώθουν όλοι το έργο ζωντανό, γεμάτο ενέργεια.

Για μένα λοιπόν, όλα τα παραπάνω αποτελούν απάντηση στο “τι πρέπει να γίνει για να αλλάξει αυτή η κατάσταση”. Πρέπει να φτιάξουμε μια όμορφη Κοινότητα που θα ευημερεί και μέσα στην οποία θα περνάμε όλοι ωραία και θα είμαστε υπερήφανοι για αυτήν: έμπειροι συντελεστές, εθελοντές και χρήστες.

(Το κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στην τακτική στήλη του συγγραφέα στο ελληνικό Linux Format, τεύχος Μαΐου-Ιουνίου 2007.)

Η ανάγνωση της ατζέντας του συνεδρίου με έκανε να επισκεφτώ ξανά το ιστορικό των προσπαθειών μας που είχα καταγράψει. Διαβάζοντάς το, δεν μπόρεσα να μη σκεφτώ πόσο μοιάζει αυτή η κοινότητα ανθρώπων με αυτήν του ελεύθερου λογισμικού. Για μια στιγμή θυμήθηκα πόσο δύσκολη μου είχε φανεί αρχικά η ιδέα της δικής μου συμμετοχής στις δύο αυτές κοινότητες. Το δέος που ένιωσα μπροστά στο έργο των υπολοίπων και το πόσο δύσκολο μου φαινόταν τότε να συμμετάσχω κι εγώ…

Φλας-μπακ. 2003. Βρίσκομαι στο (θεσπέσιο) πατρινό σουβλατζίδικο “Στη Θράκα” με φίλους να τρώμε ουζομεζέδες όταν χτυπάει το κινητό. Ηταν ο Θεόδωρος Σολδάτος (τότε πρόεδρος του HELLUG) και μου τηλεφωνούσε σε απάντηση σε ένα e-mail που του είχα στείλει εκείνο το μεσημέρι. Στο e-mail είχα γράψει “Αν υπάρχει κάτι που μπορώ να κάνω, πες το”, μαζί με τον αριθμό του τηλεφώνου μου. Μου λέει, λοιπόν: “Ναι, μπορείτε να βοηθήσετε με αρκετούς τρόπους. Μεταφράσεις κειμένων υποθέτω, μερικά τηλεφωνήματα. Πού ξέρεις, κάποιοι από σας μπορεί να πάνε και στις Βρυξέλλες, στο Ευρωκοινοβούλιο.”

“Οπα! Χαλάρωσε Θόδωρε…”, απάντησα αμέσως. “Καμιά μετάφραση ναι, καμιά ιστοσελίδα ίσως. Αλλά εγώ δεν μπορώ να μιλήσω σε πολιτικό ούτε καν από το τηλέφωνο. Αυτά είναι για άλλους. Μπορώ να βοηθήσω όμως!”

Πόσο αναξιόπιστα μπορεί να αποδειχθούν τα λόγια μας μερικές φορές! Στη διάρκεια των επόμενων μηνών και χρόνων θυμόμουν την τηλεφωνική αυτή συνομιλία με τον κ. Σολδάτο και γελούσα με το πόσο σοβαρά παίρνουμε τον εαυτό μας μερικές φορές. Παρόμοιους αρχικούς ενδοιασμούς και σκέψεις είχαν και τα υπόλοιπα άτομα της ομάδας. Αμφιβάλλω αν θα τολμούσαμε πολλοί να κάνουμε το πρώτο βήμα αν μας έλεγε κανείς τι θα μας επιφύλασσε το ταξίδι.

Συνέδριο στις Βρυξέλλες και συζητήσεις με Alan Cox (kernel hacker), Georg Greve (FSF Europe) και DVD Jon. Στο τέλος του μήνα ομιλία στο Πανελλήνιο Συνέδριο ΕΛ/ΛΑΚ στην Πάτρα. Πιο μετά, τριήμερο anti-patents workshop. Συζητήσεις με πανελλήνιους συλλόγους όπως η Ενωση Πληροφορικών Ελλάδας. Σχεδίαση πανό και οργάνωση διαδήλωσης στη Στουρνάρη. Οργάνωση συνεδρίου στην Αθήνα με κύριο ομιλητή τον Richard Stallman και ομιλία σε αυτό. Επικοινωνία με βουλευτές και ερώτηση στη Βουλή. Το 2005, ανοιχτή επιστολή στον υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης. Ομιλία στο συνέδριο ΕΛ/ΛΑΚ στο Ναύπλιο. Κοινό δελτίο Τύπου με 9 ελληνικούς συλλόγους. Και πάει λέγοντας…

Οι αγώνες μας τελικώς δικαιώθηκαν. Η αλήθεια είναι όμως ότι συχνά πυκνά, σε κάθε νέο βήμα στο άγνωστο, κάποιοι από εμάς αμφιβάλαμε αν θα τα καταφέρουμε κι αναρωτιόμασταν: “Πού πας ξυπόλυτος στα αγκάθια; Μήπως δεν είναι για σένα αυτό;”

Ζούμε σε ένα περιβάλλον (χρονικό και χωρικό) στο οποίο συνεχώς βομβαρδιζόμαστε με ακραίες απόψεις περί ενός σφοδρού ανταγωνισμού για επιβίωση. Μας επιβάλλεται (και αυθυποβάλλεται) η ιδέα ότι πρέπει να κοπιάσει κανείς για να κερδίσει με το σπαθί του μια θέση. Αισθανόμαστε αδύναμοι κι ασήμαντοι. Νιώθουμε τους αντιπάλους τεράστιους και τον εαυτό μας μικροσκοπικό. Οι θέσεις είναι λίγες, είναι για τους αφοσιωμένους, όχι για μας. Κάποιος πιο έμπειρος από μένα θα το διορθώσει αυτό.

Η αλήθεια είναι, όμως, ότι τα παραπάνω απέχουν πάρα πολύ από το περιβάλλον των Κοινοτήτων. Τόσο η κοινότητα του Fedora όσο και του FFII με έκαναν να νιώσω ότι κάθε συμμετοχή είναι ευπρόσδεκτη και κάθε συμβολή αξιόλογη. Ο καθένας από εμάς έχει μια θέση, ανεξαρτήτως γνώσεων και προτιμήσεων. Και δεν χρειάζεται να αγωνιστεί καν γι’ αυτήν τη θέση. Του προσφέρεται απλόχερα.

Ανταγωνισμός μεταξύ των μελών μιας αληθινής Κοινότητας απλώς δεν υπάρχει. Εκεί οι άνθρωποι για να καταφέρουν κάτι δεν ανταγωνίζονται. Συν-αγωνίζονται.

Όπως θα έπρεπε να συμβαίνει εξάλλου παντού.

Ένας σπόρος από αγριοραδίκι στο δικό του ταξίδι στο άγνωστο.

(Το κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στην τακτική στήλη του συγγραφέα στο ελληνικό Linux Format, τεύχος Μαρτίου-Απριλίου 2007.)

Η αντίδραση της φλογολάγνας παρέας ήταν απόλυτα λογική και προβλέψιμη: τα πνεύματα άναψαν και οι τόνοι ανέβηκαν κάτι δεκάδες ντεσιμπέλ σε ντετέ. Ήταν λες και υπήρχε μια κρυφή αγωνία για τη στιγμή που θα ξεστόμιζε κάποιος κάτι τέτοιο για να απελευθερώσουν τις πυρομανείς και σκοτεινές τους πλευρές και, φυσικά, να κάνει το ίδιο και η αφεντιά μου.

Για την πλειονότητα των ανθρώπων, το δικαίωμα επιλογής από έναν επαρκώς μεγάλο αριθμό διαφορετικών μεταξύ τους επιλογών, είναι νευραλγικής σημασίας θέμα για κάθε απόφαση. Η κοινότητα ελεύθερου λογισμικού ασκεί έντονα το δικαίωμα αυτό, αφού χάρη στις ελεύθερες άδειες χρήσης που χαρακτηρίζουν τα προϊόντα που πραγματεύεται, χαίρει ενός πολυπολιτισμικού οικοσυστήματος με την ύπαρξη πολλών ειδών να αποτελεί σημάδι υγιούς ανάπτυξης και ισορροπίας.

Θεωρητικά, η εντροπία του συγκεκριμένου συστήματος (πολλοί διαφορετικοί στόχοι, χαρακτηριστικά και μέθοδοι παραγωγής) είναι επαρκώς μεγάλη και η αδράνεια του (εύκολη δημιουργία, παραγωγή, διακίνηση και διαφήμιση) επαρκώς μικρή για να υπάρξουν άπειρες επιλογές. Η δυσανασχέτηση από την μη-ύπαρξη αρκετών επιλογών, ωστόσο, δε σημαίνει ότι η ύπαρξη άπειρων επιλογών δεν οδηγεί εξίσου σε αδιέξοδο και γρήγορο πέσιμο των μαλλιών σου.

Ο βλάσφημος αρχικός ισχυρισμός είχε ως βάση τον ανθρώπινο παράγοντα του συστήματος: τους ίδιους τους χρήστες. Αυτοί αλληλεπιδρούν άμεσα και έμμεσα με το έργο και αδιαμφισβήτητα αποτελούν την κινητήρια δύναμη του. Σαν οξυγόνο ωθούν την εξέλιξη, είτε μέσω συμμετοχής, είτε ως απλή κουκκίδα στο πλήθος οπαδών σε ένα γήπεδο, που, χωρίς αυτούς καμιά ερασιτεχνική ομάδα δε θα είχε αληθινούς και διαρκείς λόγους να γίνεται καλύτερη μέρα με τη μέρα.

Οι απαιτήσεις των χρηστών από τη διανομή τους όχι μόνο έχουν πεπερασμένο αριθμό αλλά και επικαλύπτονται και αντισταθμίζονται η μια με την άλλη. Οι δημιουργοί και οι σκληροπυρηνικοί χρήστες μιας διανομής μπορεί να πιστεύουν ότι το έργο τους διαφοροποιείται επαρκώς από τις αντίστοιχες προσπάθειες άλλων έργων, ωστόσο ο όγκος των χρηστών μπορεί να έχει την αντίθετη άποψη: γι’ αυτόν μπορεί να είναι λεπτομέρειες ή απλά να είναι πρόθυμος να παραβλέψει τα ελαττώματα της Α για τα πλεονεκτήματα της Β επιλογής.

Ο χώρος στην πραγματικότητα είναι πεπερασμένος για οικογένειες διανομών: σε κάθε μία από αυτές υπάρχει ένα άτομο που, δοθέντος αρκετού χρόνου, φαίνεται να υπερέχει και να κερδίζει συνεχώς έδαφος. Αν αποστασιοποιηθούμε από το παρόν, τα trend και της μόδας της τρέχουσας περιόδου, μπορούμε να κρίνουμε πολλά. Για παράδειγμα, πριν μερικά χρόνια διαφαινόταν ότι δε θα αρκούσε ο ξεχωριστός διαχειριστής πακέτων και ο αρχικός ενθουσιασμός των πιστών χρηστών του Gentoo για να αποκτήσει μια σαφή θέση στο χάρτη των “ηγετικών” διανομών. Επίσης, ότι το Debian κάνει καλύτερη τη δουλειά του Slackware αλλά όχι τόσο καλή όσο θα ήθελαν οι χρήστες του (εξ’ου και η επιτυχία του Ubuntu).

Κάποιες διανομές έχουν αποδείξει ιστορικά ότι έχουν πραγματικό λόγο ύπαρξης, καλύπτουν ένα κενό και κάνουν καλά τη δουλειά τους. Παραδείγματα τέτοιων ιστορικά “ηγετικών” διανομών: στις επιφάνειες εργασίας τα Fedora και (open)SUSE, στο πεδίο hardcore / “100% κοινότητα” το Debian, στα BSD το FreeBSD και στα enterprise το RHEL.

Η πολυφωνία είναι πολύ σημαντικό στοιχείο μιας υγιούς κοινωνίας. Παρόλα αυτά, αν γίνει αυτοσκοπός, κάθε νέα ιδέα και όραμα δικαιολογεί ένα νέο έργο και οδηγούμαστε αναπόφευκτα στο χάος. Το κάθε νέο έργο καταλήγει να είναι ίδιο με το γονικό του, με ελάχιστες διαφορές. Η προσεκτική μελέτη του τι δικαιολογεί μια νέα επανάληψη εγγυάται ταχύτερη πρόοδο και συνοχή μεταξύ των μέχρι τώρα έργων κάτι πολύ σημαντικό για την εξάπλωση του Linux. “Upstream, upstream, upstream!” που λένε και στο Fedora.

Αν ήταν να επιλέξω τώρα διανομή, δε θα επέλεγα μία παρακμιακή ούτε θα δημιουργούσα το GlezOS. Θα επέλεγα μια σταθερή διανομή που τα θεμέλια της μέρα με τη μέρα εδραιώνονται πιο πολύ και ικανοποιεί ολοένα και περισσότερο τις προσδοκίες των χρηστών της. Μία που σε πέντε χρόνια θα συνεχίσει να τιμά τους λόγους για τους οποίος την επέλεξα σήμερα.

Τμήμα από το φράκταλ του συνόλου Μάντελμπροτ. Το αρχικό σχήμα επαναλαμβάνεται ελαφρώς τροποποιημένο άπειρες φορές (δημιουργήθηκε με το `gnofract`).

(Το κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στη στήλη του συγγραφέα στο τεύχος Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου του ελληνικού Linuxformat.)

Η αντίδραση της κοινότητας ήταν ανάμικτη. Έντονες οι, συνοδεία μπυρομεζέδων, συζητήσεις με Έλληνες χακεράδες όπως το Γιώργο Κεραμίδα, τον Κώστα Μαργαρίτη και το Μιχάλη Ιατρού. Αρκετοί θεώρησαν κακά τα μαντάτα αφού η πολύ καλοφτιαγμένη διανομή θα έχανε την υποστήριξη της εταιρίας, η οποία πρακτικώς “πρόδωσε” την κοινότητα για να πάει “εκεί που είναι οι παράδες”. Άλλοι πάλι δέχτηκαν την είδηση ως νίκη για την κοινότητα της διανομής, η οποία παραδίδεται επίσημα στα χέρια της κοινότητας και μάλιστα με πρακτικές εγγυήσεις για οικονομική υποστήριξη και χρήση των πόρων της εταιρίας για διατήρηση της ποιότητας του λογισμικού σε ψηλά επίπεδα.

Βρισκόμαστε τρία χρόνια από τότε και η Ιστορία φαίνεται να έχει ακολουθήσει το δεύτερο (πιο αισιόδοξο;) μονοπάτι. Η έκτη έκδοση του Fedora Core κυκλοφορεί στα μέσα Οκτωβρίου και είναι πιο σπουδαία, πιο πλήρης, και πιο εξελληνισμένη από ποτέ (δείτε το ένθετο άρθρο του Δ. Μιχελινάκη).

Το πιο σημαντικό όμως, είναι ότι η τελευταία έκδοση του Fedora είναι πιο κοντά στην κοινότητα από ποτέ. Έργα σαν το Fedora Extras, ενσωματώνονται στο Fedora Core, οι επιτροπές συντονισμού των ομάδων ψηφίζονται δημοκρατικά και ολοένα και περισσότερες ομάδες οργανώνουν τακτικές δημόσιες συναντήσεις.

Τον τελευταίο καιρό λοιπόν ήρθα σε επαφή με διάφορες ομάδες του Fedora και του GNOME και ένιωσα την υποδοχή της κοινότητας από πρώτο χέρι. Στις ομάδες αυτές, οι καινούριες ιδέες είναι ευπρόσδεκτες, ακόμη κι αν από μερικές από αυτές διαφαίνονται κάποιες λάθος επιλογές άλλων, πιθανώς πιο έμπειρων, μελών. Οι εισηγήσεις σπάνια περνούν ασχολίαστες και, πού και πού, γεννούν μεγάλες συζητήσεις στη λίστα ταχυδρομείου με τις ιδέες να πέφτουν βροχή.

Πριν κάποιο καιρό αναρωτιόμουν πώς μπορεί να γίνει κανείς μέλος της Κοινότητας. “Τι ωραία κοινότητα!” σκεφτόμουν, ωστόσο η ιδέα ένταξης σ’ αυτή μου φαινόταν βουνό. Η κοινότητα φάνταζε να υπήρχε από πάντα, χτισμένη αιώνες τώρα, απαράλλαχτη. Λες και όταν πατήσω δειλά-δειλά το πόδι μου, άξαφνα όλοι οι σοφοί θα γυρίσουν να με κοιτάξουν σαν να βρόντηξα πίσω μου κατά λάθος την τεράστια πόρτα του ναού. Του θεοφώτιστου, γεμάτου με σοφούς γέροντες ναού, που έχει να δουν νέο μυημένο από τον καιρό της δημιουργίας της αδελφότητας.

Τελικά, αποδείχτηκε πως τα πράγματα είναι πολύ πιο απλά. Συμβαίνει να υπάρχουν νέα μέλη στις ομάδες συνεχώς και κανένας δεν τα αντιμετωπίζει περίεργα (τουλάχιστον άμα δε βροντήξουν την πόρτα επίτηδες).

Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν κοινότητες και κοινότητες. Άλλες καλοδέχονται τα νέα μέλη εξηγώντας τους ό,τι χρειαστούν και άλλων τα μέλη μπορεί να σου πετάξουν στα μούτρα το φριχτό “RTFM” (read the fine manual) αν δεν έχεις βρει το καταχωνιασμένο τριών χρόνων γράμμα που περιείχε ένα ψήγμα απάντησης στην ερώτηση σου.

Υπάρχει, ωστόσο, ένα κοινό σημείο όλων των κοινοτήτων: Όλες τους θέλουν νέα μέλη. Τα έχουν ανάγκη. Τα αποζητούν. Η συντριπτική πλειοψηφία των ομάδων καλωσορίζουν με χαρά νέα μέλη που φέρνουν μαζί τους διορθώσεις για τον κώδικα, τα μηνύματα ή την τεκμηρίωση του έργου. Όπως και οι καλές παρέες, έτσι κι οι κοινότητες έχουν την τάση να μεγαλώνουν όσο γνωρίζουν νέα άτομα που τις σέβονται κι έχουν καλή διάθεση και όρεξη για δουλειά.

Ερώτηση λοιπόν, προς κάθε καλοδιάθετο και ορεξάτο νέο ή νέα: Θα ήθελες κι εσύ να αφιερώσεις λίγο από τον ελεύθερο σου χρόνο στην αγαπημένη σου κοινότητα ελεύθερου λογισμικού;

Σπεύσε βρες ένα έργο και επέλεξε τις ομάδες του που σε ενδιαφέρουν. Μπορεί να είναι η ομάδα υποστήριξης χρηστών ή και η ομάδα προγραμματισμού του. Κάνε εγγραφή στις λίστες συζητήσεων τους και δες από πρώτο χέρι πώς λειτουργεί η ομάδα και το έργο γενικότερα. Μάθε ποιος είναι ποιος και τι σχεδιάζεται για το μέλλον. Εξάλλου, όποιες λίστες δε σου αρέσουν μπορείς να τις αφήσεις. Οι λίστες, έρχονται συνήθως με ένα μακρύ ιστορικό το οποίο παρέχει γνώσεις πολύ διαφορετικές από αυτές που παρέχουν οι δημόσιες ιστοσελίδες του έργου, έτσι σίγουρα θα μάθεις πολλά νέα πράγματα στην πορεία.

Σε κάποιο όχι πολύ μακρινό σημείο λοιπόν, αναπόφευκτα, θα εμφανιστεί ένα θέμα στο οποίο θα έχεις αποκτήσει τη γνώση και το παρασκήνιο για να διατυπώσεις ο ίδιος την άποψη σου. Ή, ακόμη καλύτερα, θα έχεις τη γνώση και την όρεξη να προτείνεις ο ίδιος μία λύση.

Ακριβώς τότε, σ’ αυτή τη μαγική στιγμή, στην άλλη άκρη του Διαδικτύου, ένα νέο μέλος της κοινότητας θα διαβάζει το δικό σου κείμενο και θα σκέφτεται “Τι ωραία κοινότητα!”.

Και την ίδια στιγμή, ένα παλιό μέλος της κοινότητας θα κάνει ακριβώς το ίδιο, θα χαίρεται που η εμπειρία του σε δίδαξε και σε ενέπνευσε και θα σκέφτεται κι αυτός “Τι ωραία κοινότητα!”.

Είναι ο αέναος κύκλος της Γνώσης.

M. C. Escher, “Drawing Hands”

(Το κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στη στήλη του συγγραφέα στο τεύχος Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου του ελληνικού Linuxformat.)

Δύο από τις αναρριχητικές μου φωτογραφίες δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό “Ανεβαίνοντας τα βουνά του κόσμου”, ίσως το εγκυρότερο και πληρέστερο ελληνικό ορειβατικό έντυπο. Στο τεύχος 36, στη σελίδα πίσω από το εξώφυλλο φιγούραρε ολοσέλιδος ο Γιάννης Τορέλι στη “Φρίκη” και στο εξώφυλλο (yay!) του τρέχοντος τεύχους 37 στη τρομακτική και ζόρικη διαδρομή Καρυοθραύστης. Ευχαριστίες στον Μίλτο Ζέρβα για τη συνεργασία.

Από το τεύχος Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου του ελληνικού Linux Format θα διατηρώ μια ολοσέλιδη στήλη με τίτλο “Εμπειρίες από την Κοινότητα” στην οποία θα γράφω για τη ζωή στην κοινότητα ελεύθερου λογισμικού. Το τρέχον τεύχος κυκλοφορεί από τις 12 Σεπτεμβρίου και το επόμενο στις 30 Οκτωβρίου. Ευχαριστίες στον Δημήτρη Καλαμαρά για την πρόσκληση.

Για όσους ενδιαφέρονται να το διαβάσουν, ανέβασα προσωρινά ένα pdf του άρθρου του προηγούμενου τεύχους.